मुंबई (Mumbai) : मुंबई महानगर प्रदेश हद्दीत अनेक मेट्रो मार्गिका आहेत. काही सुरू झालेल्या आहेत, काही पूर्णत्वाच्या वाटेवर आहेत. आगामी ५ वर्षात म्हणजेच 2027 पर्यंत एमएमआर प्रदेशात तब्बल 340 किलोमीटर मेट्रो मार्गिका पूर्ण होणार असल्याची माहिती मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे (Eknath Shinde) यांनी दिली.
मुंबई मेट्रो ही भारताच्या मुंबई शहरामधील जलद परिवहन रेल्वे प्रणाली आहे. मुंबई महानगरामधील वाढत्या वाहतूक समस्येवर उपाय तसेच सध्याच्या मुंबई उपनगरी रेल्वेवरील ताण कमी करण्याचे मुंबई मेट्रोचे ध्येय आहे. जून २००६ मध्ये भारताचे पंतप्रधान मनमोहन सिंह यांनी या प्रणालीच्या पहिल्या भागाचे भूमिपूजन केले. मेट्रोच्या वर्सोवा ते घाटकोपर दरम्यान धावणाऱ्या पहिल्या मार्गिकेचे उद्घाटन ८ जून २०१४ रोजी करण्यात आले. मुंबईकरांना पर्यायी कनेक्टिव्हिटी प्रदान करण्याच्या उद्देशाने, मुंबई मेट्रो बांधण्याची योजना २००६ मध्ये आकाराला आली आणि मुंबई मेट्रोच्या नकाशानुसार फेज-१ ची पायाभरणी झाली. तथापि, परिचालन आणि धोरणात्मक विलंबामुळे मुंबई प्रकल्पातील मेट्रो मार्गांना विलंब झाला आणि जून २०२१ पर्यंत, फक्त एक मुंबई मेट्रो मार्ग कार्यान्वित झाला आहे. बहुचर्चित मुंबई मेट्रो मार्ग लाइन ३ एक्वा लाईन म्हणूनही ओळखळी जाते, ही ३३.५ किमी लांबीची पूर्णपणे भूमिगत लाईन आहे आणि दक्षिण मुंबईतील कफ परेड आणि उत्तर मुंबईतील सिप्झ आणि आरे यांच्यातील अंतर ती व्यापते.
मुंबई मेट्रो मार्ग लाइन ३ मध्ये २६ भूमिगत मुंबई मेट्रो स्थानके असणार आहेत. हा मुंबई मेट्रो मार्ग मुंबई विमानतळावरूनही जाईल, ज्यामुळे या प्रदेशातील कनेक्टिव्हिटीला आणखी चालना मिळेल. या मार्गाच्या बांधकामासाठी एकूण २३,१३६ कोटी रुपये खर्च आला आहे. या मार्गावर लाईन १ (मरोळ नाका) आणि लाईन २ (बीकेसी) आणि लाईन ६ (सिप्झ) सह इंटरचेंज असेल. मुंबईतील 'मेट्रो २ए (2A)' (दहिसर ते डीएन नगर) आणि 'मेट्रो ७' (दहिसर पूर्व ते अंधेरी पूर्व) मेट्रो मार्गांचा पहिला टप्पा २ एप्रिल २०२२ पासून प्रवाशांसाठी कार्यान्वित करण्यात आला. माजी मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे यांच्या हस्ते याचे उद्घाटन झाले. नवीन मेट्रो मार्ग दररोज ३ लाखांहून अधिक प्रवासी घेऊन जातील अशी अपेक्षा आहे. मेट्रो २ए (2A) चा पहिला टप्पा दहिसर ते डहाणूकरवाडी आणि मेट्रो ७ चा पहिला टप्पा दहिसर ते आरे कॉलनी असा आहे. मुंबई मेट्रो लाइन-९ ही लाइन ७ आणि मेट्रो-२ए (दहिसर ते डीएन रोड) चा विस्तार आहे. या कॉरिडॉरसाठी ३,६०० कोटी रुपये खर्च येणार असून गायमुख-शिवाजी चौक (मीरा रोड किंवा मेट्रो-१०) यांना जोडले जाईल. हा मेट्रो मार्ग २०१९ मध्ये सुरू होण्याची अपेक्षा होती, परंतु प्रक्रियात्मक विलंबाने डेडलाईन ऑक्टोबर २०२४ पर्यंत गेली आहे.
मुंबई मेट्रो लाईन १० आणि ११ हे मुंबई मेट्रो लाईन ४ चा विस्तार आहेत, ज्याला ग्रीन लाईन देखील म्हणतात. या मार्गिका गायमुख ते शिवाजी चौक (मीरा रोड) आणि वडाळा ते सीएसएमटी यांना जोडतील. २०१७ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी याची पायाभरणी केली होती. या मार्गांवर काम सुरू झाले आहे आणि २०२२ मध्ये ते कार्यान्वित होण्याची अपेक्षा आहे. मुंबई मेट्रो मार्ग लाईन १२ हा मुंबई मेट्रो मार्ग मुंबई मेट्रो लाईन ५ चा विस्तार म्हणून नियोजित आहे. तो कल्याणला तळोजाशी जोडेल आणि मुंबई महानगर प्रदेशात कनेक्टिव्हिटीला चालना देईल. मुंबई मेट्रो मार्ग लाईन १३ व १४ हा प्रस्तावित मुंबई मेट्रो प्रकल्प आहे जो मीरा रोडला विरारशी जोडणार आहे. या २३ किमी लांबीच्या मुंबई मेट्रो मार्गासाठी सुमारे ६,९०० कोटी खर्च अपेक्षित आहे. सध्या या मार्गाचा सविस्तर प्रकल्प अहवाल तयार करण्यात येत आहे. पूर्ण होण्याची अपेक्षित तारीख २०२६ मध्ये आहे. याला पर्पल लाईन असेही म्हटले जाईल. मॅजेंटा लाईन म्हणून ओळखला जाणारा, हा मेट्रो मार्ग विक्रोळीला कांजूरमार्ग आणि पुढे अंबरनाथ-बदलापूरला जोडेल. त्याची लाईन ६, पिंक लाईनसह अदलाबदल होईल. हा प्रकल्प देखील डीपीआर स्थितीत आहे आणि सुमारे १३,५०० कोटी रुपये खर्च येईल. हा मेट्रो मार्ग ऑक्टोबर २०२६ पर्यंत पूर्ण होणार आहे. नवी मुंबई मेट्रोमध्ये राज्यातील सर्वात लहान गाड्या असतील. या तीन गाड्या, सहा डब्यांपर्यंत वाढवता येतील. नवी मुंबई मेट्रो प्रकल्पाच्या लाईन १ वर १० वर्षांसाठी सेवा चालवण्यासाठी शहर आणि औद्योगिक विकास महामंडळ (सिडको) द्वारे महाराष्ट्र मेट्रो रेल कॉर्पोरेशन (महा मेट्रो) ची नियुक्ती करण्यात आली आहे. ही लाईन बेलापूर ते पेंधर पर्यंत आहे आणि त्यात ११ स्टेशन, ११ किमी ट्रॅक, तळोजा येथे देखभालीसाठी डेपो आहे. नवी मुंबई मेट्रो २०२२ मध्ये कार्यान्वित होणार आहे.